काठमाण्डौको दरबारमार्गस्थित फुटपाथमा ग्रेनाइट ओछ्याउने काम धमाधम भइरहेको छ । देख्दा आकर्षक र सफा लागे पनि यसको प्रयोगले गम्भीर वातावरणीय असर मात्र हैन, ठूलो दुर्घटनाको जोखिम पनि निम्त्याउन सक्छ । साथै, यस निर्णयले नीति निर्माताहरूको सस्तो लोकप्रियता देखाउने प्रयासको संकेत गर्दछ ।
वातावरणीय असर
ग्रेनाइटले जमिनमा पानी सोस्न दिँदैन, जसले भूजल पुनःभरणमा अवरोध पु¥याउँछ । काठमाण्डौमा पानीको संकट गहिरिदै गएको अवस्थामा यो थप समस्याको कारण बन्न सक्छ ।
तापमान वृद्धि
ग्रेनाइटले गर्मीमा धेरै तातो सोस्छ र शहरको तापक्रम बढाउन योगदान पु¥याउँछ । यसले ‘शहरी ताप टापु’ प्रभाव निम्त्याउन सक्छ, जसले शहरलाई झन् तातो बनाउँछ । प्राकृतिक स्रोतको दोहन र प्रदूषणः ग्रेनाइट उत्खनन् गर्दा प्राकृतिक स्रोतहरूको दोहन हुन्छ । प्रशोधन र ढुवानीमा धेरै ऊर्जा खपत हुने भएकाले कार्बन उत्सर्जनमा समेत वृद्धि हुन्छ ।
सुरक्षाको समस्या
पानी परेपछि ग्रेनाइट निकै चिप्लो हुन्छ । यो चिप्लोपनले पैदलयात्रीहरू लड्ने, चिप्लिने, र चोटपटक लाग्ने जोखिम धेरै बढाउँछ । विशेषगरी वृद्धवृद्धा, बालबालिका, र अपांगतायुक्त व्यक्तिहरूको लागि यो थप खतरनाक साबित हुन सक्छ ।
सार्वजनिक सुरक्षा चुनौती
मुख्य व्यापारिक केन्द्र र भीडभाड हुने क्षेत्र भएकाले दुर्घटनाको जोखिम झनै बढ्न सक्छ । आपतकालीन स्थितिमा दौडधुप गर्दा चिप्लिएर झन् ठूलो दुर्घटना हुन सक्छ । ग्रेनाइटले आधुनिक र शहरीकरणको संकेत त दिन सक्छ, तर यसले नेपाली मौलिकता झल्काउँदैन । स्थानीय रूपमा उपलब्ध परम्परागत सामग्री जस्तै ढुंगा, इँटा, वा स्लेट प्रयोग गर्दा नेपालको सांस्कृतिक पहिचान जोगाउन मद्दत पुग्थ्यो ।
यस प्रकारका निर्णयहरू, जसले वातावरण, सुरक्षा, र सांस्कृतिक पक्षलाई बेवास्ता गर्छन्, नीति निर्माताहरूको सस्तो लोकप्रियता देखाउने प्रयासको रूपमा देखिन्छ । यस्ता निर्णयहरू गर्दा जनताको राय लिनु, जनमत संग्रह गर्नु, र वैज्ञानिक अध्ययनमा आधारित निर्णय गर्नु आवश्यक छ । यसले मात्र दीर्घकालीन रूपमा सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ । विश्वकाव अन्य शहरहरू विकसीत देशहरूमा ग्रेनाइटको प्रयोग मुख्यतया भवन भित्ता, भुइँ, र भित्री सजावटका लागि हुन्छ ।
तर फुटपाथमा भने कमै मात्रामा देखिन्छ, किनभनेः
युरोपः पेरिस, लन्डन, र रोम जस्ता ऐतिहासिक सहरहरूले परम्परागत कोबलस्टोन (गिटीले बनेका टायल) वा कङ्क्रिट ब्लक प्रयोग गर्छन् ।
अमेरिकाः न्यूयोर्क, सान फ्रान्सिस्को लगायतका शहरहरूले कङ्क्रिट पावर, इँटा, वा टायल प्रयोग गर्छन्, जसले पानी पुनःभरणमा मद्दत पु¥याउँछ ।
एशियाः टोकियो, सिउल, र सिंगापुर जस्ता सहरहरूले वातावरणमैत्री र चिप्लो नहुने सामग्रीहरू प्रयोग गर्छन् ।
वैकल्पिक समाधानः पानी सोस्न सक्ने पोरस कङ्क्रिट वा परमिएबल पावर प्रयोग गर्न सकिन्छ । नेपाली मौलिकता झल्काउने स्थानीय ढुंगा, इँटा, वा स्लेट उपयुक्त हुन्छ ।
सुरक्षाका उपायहरूः चिप्लोपन रोक्न एन्टी–स्लिप कोटिंग प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
काठमाण्डौ दरबारमार्गमा ग्रेनाइट मार्बल ओछ्याउनु अघि यसको वातावरणीय असर, दुर्घटनाको जोखिम, र सांस्कृतिक पक्षलाई गम्भीरतापूर्वक विचार गर्न आवश्यक छ । विश्वका अन्य शहरहरूले जस्तै, वातावरणमैत्री, सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने, र मौलिकता झल्काउने सामग्रीको प्रयोग गर्दा भविष्यमा हुने समस्याहरूबाट जोगिन सकिन्छ । यस विषयमा गम्भीर बहस र उचित निर्णय आवश्यक छ, ताकि काठमाण्डौको सौन्दर्य मात्र नभई वातावरण र जनताको सुरक्षासमेत सुरक्षित रहोस् ।
हालका केही जनप्रतिनिधिहरू सस्तो लोकप्रियता कमाउन वातावरण, सुरक्षा, र सांस्कृतिक पक्षलाई बेवास्ता गर्दै निर्णयहरू गरिरहेका छन् । यस्ता निर्णयहरू गर्दा जनताको राय लिनु, जनमत संग्रह गर्नु, र वैज्ञानिक अध्ययनमा आधारित निर्णय गर्नु आवश्यक छ । यसले मात्र दीर्घकालीन रूपमा सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ ।
– ईश्वर श्रेष्ठ (लेखक श्रेष्ठ सामाजिक अभियन्ता हुनुहुन्छ )
